Δημιουργία νέου ερευνητικού εργαλείου για την ελληνική βιβλιογραφία

Εργαστήρι έρευνας για την κοινωνική ιστορία του βιβλίου και κατ’ επέκταση για την κοινωνική ιστορία της παιδείας είχε ιδεαστεί ο Φίλιππος Ηλιού το «Βιβλιολογικό Εργαστήρι», το οποίο έστησε για να πλαισιώσει τα πολυπληθή βιβλιολογικά του σχέδια το 1986. Φιλοξενήθηκε επί σειρά ετών στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) ως άτυπος φορέας,  όπου οι προσπάθειες επικεντρώθηκαν ιδίως στην συγκρότηση της ελληνικής βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα και της ηλεκτρονικής βάσης των συνδρομητών των ελληνικών βιβλίων από το 1749 μέχρι το 1922, καθώς  και στην έκδοση έργων υποδομής.

Η μετονομασία του Βιβλιολογικού Εργαστηριού σε «Βιβλιολογικό Εργαστήρι Φίλιππος Ηλιού» υπήρξε η αυτονόητη απάντηση στην πρόκληση του θανάτου του ιδρυτή του (5 Μαρτίου 2004). Τα ημιτελή σχέδια βρήκαν έκτοτε υποστήριξη από το Μουσείο Μπενάκη, το οποίο τα ενέταξε στα προγράμματά του από τον Μάρτιο του 2006. Τον Μάιο του 2007 το σύνολο του υλικού που είχε συγκεντρωθεί μετεγκαταστάθηκε σε χώρο του Μουσείου, όπου ήρθε να προστεθεί και σημαντικό τμήμα της βιβλιοθήκης του Φίλιππου Ηλιού, το οποίο συναρτάται με το υλικό αυτό (περίπου 7.500 τίτλοι), δωρεά της οικογένειάς του.

Το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση μέσω του προγράμματος για την ενίσχυση των Επιστημονικών Εταιρειών χρηματοδοτεί τη δημιουργία ηλεκτρονικής βάσης συνδρομητών καταγράφοντας για πρώτη φορά το ελληνόγλωσσο εγγράμματο κοινό σε ένα ευρύτατο γεωγραφικό ανάπτυγμα από το 1749 έως το 1922.  Η βάση αποτυπώνει τη γεωγραφία του αναγνωστικού κοινού αλλά μαζί και το επάγγελμά τους, το φύλο τους, την εκκλησιαστική ή τη λαϊκή ιδιότητά τους κι ακόμη μαρτυρεί τις αναγνωστικές τους προτιμήσεις. Ποιος, πού και τι διάβαζε, πολύτιμα δεδομένα για την ιστορία του βιβλίου, την ιστορία της λογοτεχνίας, την ιστορία της παιδείας. Η βάση αυτή σε έναν χρονικό ορίζοντα δύο περίπου αιώνων, συνδυάζεται με ποικίλα στοιχεία χρήσιμα για βιογραφικές, ονοματολογικές και άλλες, πολύπλευρες ζητήσεις. Οι ιστορικοί της ελληνικής παιδείας, αλλά και οι κοινωνικοί επιστήμονες με αντικείμενο την κοινωνική εξέλιξη των Βαλκανίων από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα, οι τοπικοί ιστορικοί αλλά και όσοι ενδιαφέρονται για γενεαλογικές μελέτες θα βγουν πολλαπλά ωφελημένοι από την κοινοποίηση της βάσης αυτής.